Honden hebben net als wij te maken met stress. Stress kan veroorzaakt worden door fysieke en/of emotionele factoren. Denk aan iets wat de hond leuk, vervelend of bedreigend vindt. Of iets (een inwendige prikkel) wat het lichaam uit balans brengt.

Als er ook maar iets verandert in de omgeving (of het lichaam) van de hond dan zal het lichaam daar op reageren door stresshormonen aanmaken en vrijgeven. Het maakt dus niet uit of dit een positieve gebeurtenis (spel met de eigenaar) of een negatieve gebeurtenis (schrikken van een hard geluid) of prikkel is; een fysieke reactie is het gevolg. Stress op zich is dus een heel nuttig en natuurlijk verschijnsel wat ons in leven houdt, ons lichaam tot beweging brengt om adequaat te reageren bij (urgente) situatie. Maar een te veel aan stress heeft soms vervelende of nare gevolgen.

Het stressmechanisme.

Tijdens een (plotselinge) stresssituatie is de aanmaak van stresshormonen erg nuttig. Het lichaam schakelt door stress aan tot de modus ‘vecht, bevries of vlucht’. Er wordt tijdens de stressrespons een grote hoeveelheid stresshormonen geproduceerd die je reflexen stimuleren, de bloeddruk en hartslag verhogen en er worden ‘stofjes’ in de spieren aangezet om zich om te zetten naar glucose, zodat er extra energie vrijkomt om het lichaam aan te zetten tot (re)actie.

Zodra de (re)actie voorbij is, zal het stressmechanisme een terugkoppeling geven naar de organen die het mechanisme aanzet. Deze terugkoppeling zorgt ervoor dat de stresshormonen weer afbouwen zodat het lichaam weer in balans komt. Maar wanneer het lichaam meer stresshormonen aanmaakt en minder afbouwt, dan ontstaat er een stapeling van de stresshormonen waardoor er nog een te grote hoeveelheid stresshormonen in je systeem overblijft. Bij de eerstvolgende gebeurtenis kan de aanmaak van stress het ‘denkbeeldige’ stress-emmertje van je hond (sneller) laten overlopen.

De druppel, zo noemen wij het nog wel eens, die de emmer doet overlopen ontstaat natuurlijk niet zomaar. Er is sprake van een opstapeling van stress gedurende een langere tijd. Deze stapeling is niet alleen de enige oorzaak van het vollopen van een stress-emmer, maar wel een van de belangrijkste!

Stress kan invloed uitoefenen op hoe ons lichaam functioneert, maar er kunnen ook andere factoren van invloed zijn in hoeveel stress jouw hond ervaart. Zo is de emmer van je hond genetisch en individueel bepaald. Denk bijvoorbeeld aan de ”genen” van een hond. Zo kan het stressmechanisme van een ”werklijn-hond” sneller in actie komen (of langer gevuld blijven) dan bijvoorbeeld een ”bank-hangend” type, omdat er door fokken jarenlang geselecteerd is op deze kwaliteiten, die men bij dat type werklijn-hond graag wil zien. Aan hoe groot de emmer van je hond is, is dus helaas weinig doen. Wel kun je het afvloeiing van deze emmer veranderen en beïnvloeden. Hiermee bedoel ik dat er manieren zijn om stress (bij voorbaat) te reduceren en de stress emmer weer te legen.

Stresshormonen

Cortisol is het belangrijkste stresshormoon om te onthouden. Dit wordt in de bijnieren gemaakt. Het hormoon beïnvloedt o.a. de bloeddruk, de werking van het afweersysteem en de werking van het spijsvertering wordt door cortisol vertraagd. Door het vrijkomen van cortisol worden eiwitten in de spieren afgebroken, en hierdoor komen aminozuren vrij. Cortisol zorgt voor compensatie van het energieverlies ten gevolge van het vechten of vluchten. Deze energie gebruikt het lichaam om weer in balans te komen. De aanmaak van cortisol vindt plaats in de bijnierschors. De hoeveel wat het lichaam aanmaakt wordt o.a. beïnvloed door bijvoorbeeld stress, extreme inspanning, trauma, ziekte, overgewicht.
Hoewel cortisol soms als ‘slecht’ wordt gezien, is het wel degelijk een heel belangrijk hormoon. Blijft de (nor)adrenaline aanmaak namelijk actief, dan verbruikt het lichaam binnen de kortste keren alle energiereserves op.

Adrenaline is een neurotransmitter en stresshormoon wat in het bijniermerg wordt aangemaakt. Door de aanmaak van adrenaline vernauwen de bloedvaten zich. Er gaat meer bloed naar het hart en de spieren, en minder naar huid of organen. Het effect van adrenaline op het lichaam is o.a. een snellere hartslag en wordt de bloeddruk in het lichaam verhoogt. Wanneer het adrenaline gehalte in het lichaam stijgt, dan komt de energievoorraad die in het lichaam in de spieren en lever opgeslagen ligt vrij in de vorm van glycogeen. Dit zorgt ervoor dat het lichaam paraat is om adequaat te reageren op een stresssituatie. Adrenaline laat het zenuwstelsel sneller werken en de longblaasjes in de longen verwijden waardoor er meer zuurstof wordt opgenomen. Adrenaline wordt ook wel het hormoon van de arbeid genoemd. Het komt in grote hoeveelheden vrij bij angst en stress, maar ook bij kou en fysiek werk.

Noradrenaline is ook een neurotransmitter die ook in het bijniermerg wordt aangemaakt. Dit hormoon heeft ongeveer dezelfde effecten als adrenaline op het lichaam. Het grote verschil is dat noradrenaline meer bloedtoevoer naar de organen stimuleert, waardoor de hersenen en het zenuwstelsel sneller zullen werken. Het hormoon noradrenaline zorgt er dus voor dat er in een stresssituatie tijdelijk meer bloed beschikbaar komt.

Hoe kun je stress herkennen?

Gedrag ontstaat nooit door maar één reden. Gedrag (of stresssignalen) is een gevolg van iets wat er dus in het lichaam van de hond op fysiek niveau gebeurt, en wat daaruit kan ontstaan.

Kortdurend stress kun je herkennen door plotselinge, kleine veranderingen in het gedrag en de lichaamstaal van je hond. Voorbeelden zijn:

• Veel gapen
• Hijgen
• Blaffen
• Tongelen (met puntje van de tong over de neus likken)
• Likken aan mondhoeken
• Pootje tillen
• Plots ‘druk’ snuffelen
• Druk heen en weer bewegen
• Bevriezen
• Zichzelf uitschudden
• Trillen
• Tonen van oogwit
• Grommen
• Knipperen met de ogen
• Verwijde pupillen

Overmatige stress bouwt zich vaker op of is langduriger aanwezig. Dit kun je herkennen aan terugkerend veranderingen zoals:

• Als alle bovenstaande signalen langdurig aanhouden of vaak terugkomt
• Uitvallen
• Angst voor harde geluiden/voorwerpen
• Agressie naar personen, voertuigen of andere dieren
• Obsessief gedrag zoals: likken, staartjagen, schaduwjagen

Wanneer spreken we van overmatige stress?

We spreken van overmatige (ook wel chronische) stress als de stress invloed gaat hebben op alledaagse zaken. Bij een overmaat aan stress blijft het cortisol gehalte structureel hoog. Hierdoor krijgt het lichaam onvoldoende gelegenheid om het natuurlijk evenwicht tussen inspanning en ontspanning te herstellen. Zo kan het zijn dat je bepaalde gedragsmatige of fysiek klachten van stress gaat ondervinden, bij je hond. Voorbeelden hiervan zijn:

• Weinig tot moeilijk slapen
• Een hond die heel veel (negatieve) aandacht aan je vraagt, zelfs al ben je uren met hem wezen lopen
• Een hond die overmatig veel sloopt, blaft of op een andere manier vocaliseert
• Een hond met makkelijk, terugkerende fysieke klachten zoals diarree, oorproblemen, jeuk
• Een hond die zich moeilijk(er) kan concentreren.

De nadelige effecten van overmatige stress op het welzijn van je hond

Wanneer stress dus te langdurig in het lichaam aanwezig blijft of terugkeert, dan kan dit vele nadelige gevolgen met zich meebrengen voor de algemene gezondheid (gedrag én lichaam) van je hond.

Het lichaam kan de focus verleggen van het bezighouden met gezond houden van de cellen naar directe energiebehoeften en het opvangen van de impact die dit op het lichaam heeft. Doordat er steeds energie vrijkomt in het lichaam, maakt het lichaam extra veel insuline aan om de bloedwaarden weer stabiel te krijgen. Dit vergroot de kans op allerlei lichamelijke aandoeningen, zoals bijvoorbeeld gewichtstoename, suikerziekte en in hele ernstige gevallen kan het effect van chronische stress zelfs kan leiden tot endocriene aandoeningen (ziekte van Cushing). Door de verhoogde hartslag en bloeddruk is er een verhoogd risico op hart- en vaataandoeningen. Op plekken waar de energie wordt weggehaald in het lichaam, kunnen te korten ontstaan. Dit kan leiden tot een slechter functionerend immuunsysteem of spijsvertering, wat weer kan leiden tot een verminderen opname van voedingsstoffen (nutriënten) waardoor gezondheidsrisico’s toenemen.

Een constante aanmaak van stresshormonen brengt uiteindelijk óók geestelijke gevolgen met zich mee. Zo kan een hond door te veel stress gevoelig zijn voor geluiden, sociale interacties, aanrakingen en gebeurtenissen in het algemeen. Het is daarom ontzettend belangrijk om goed op de gezondheid én het gedrag van je hond te letten en onnodige stress zoveel mogelijk uit de weg te gaan. Een gezond eet-, beweeg- en slaappatroon is vaak de eerste stap om stress te verlagen.

Wanneer er (al) een te veel aan stress is, is het belangrijk om daar actief mee om te gaan. Dit kan op verschillende manieren: gezonde hoeveelheid lichamelijk activiteiten, snuffelen, keuzevrijheid geven, controle aan je hond geven in moeilijke situaties, dagelijkse routine en voorspelbaarheid. In een volgend artikel schrijf ik over hoe je nog meer stress kunt reduceren bij je hond.

Denk jij dat je hond te veel stress heeft en wil je hier verandering in? Stress verminderen is mogelijk! Neem voor meer informatie contact met mij op.

Dit artikel is geschreven door hondengedragstherapeut Inna Dirkse-Burmensky. Het overnemen van de inhoud zonder schriftelijke toestemming is niet toegestaan. Delen van dit artikel op social media wordt zeer gewaardeerd.